ΡΩΜΑΝΟΣ Ο ΜΕΛΩΔΟΣ

Ο κορυφαίος των υμνογράφων της Εκκλησίας μας, ποιητής των Κοντακίων και διάκονος της Εκκλησίας της Βηρυτού, γεννήθηκε στην Έμμεσα, πόλη της Συρίας. Ήκμασε κατά τον Στ΄ αιώνα, τον χρυσούν αιώνα της εκκλησιαστικής υμνογραφίας. Η γονιμότητα του Ρωμανού υπήρξε ανεξάντλητη, γιατί εξύμνησε όλες σχεδόν τις εορτές του έτους και πολλές των αγίων.

Ο Ρωμανός είναι μέχρι σήμερα το αντικείμενο της μελέτης και έρευνας πολλών σοφών της Εσπερίας, Ιταλών, Γάλλων, Άγγλων και κυρίως Γερμανών. Ένας από αυτούς τον αποκαλεί «νέο Πίνδαρο», και άλλος ένας «τον μέγιστο εκκλησιαστικό ποιητή του κόσμου».

Από την Συρία ήλθε στην Κων/πόλη, στην μονή της Θεοτόκου του Κύρου, για να σπουδάσει. Λέγεται ότι κατά την νύκτα της εορτής των Χριστουγέννων έτυχε να κοιμηθεί πλησίον του άμβωνα. Τότε εμφανίσθηκε σ΄ αυτόν η Θεοτόκος, και του επέδωσε ειλιγμένο χαρτί («κόντος» και «κοντάκιον»), το οποίο αφού έφαγε αμέσως αξιώθηκε του χαρίσματος, δηλαδή έγινε μουσικός και καλλίφωνος, ενώ ο ίδιος ήταν άμουσος παντελώς και αηδής κατά την φωνή. Αμέσως αφού εποίησε το «Η παρθένος σήμερον» το έψαλε από τον άμβωνα, αποσπώντας τον θαυμασμό των πιστών. Ήταν το πρώτο του Κοντάκιον και ακολούθησαν αλλά χίλια από τα οποία διακρίνονται και τα εξής, «Επεφάνη σήμερον», «Τα άνω ζητών», «Την εν πρεσβείαις ακοίμητον Θεοτόκον», «Ως απαρχάς της φύσεως» και άλλα.

Συνέταξε επίσης ύμνους για τις Δεσποτικές, Θεομητορικές και εορτές επιφανών αγίων, καθώς και τα αυτόμελα προσόμοια στιχηρά εις ήχον πλάγιον β΄ «Αι Αγγελικαί προπορεύεσθαι δυνάμεις». Έργο αυτού είναι και ο ψαλλόμενος συγκινητικός ύμνος «Ψυχή μου, ψυχή μου, ανάστα τι καθεύδεις;» του Μεγάλου Κανόνος. Ο Ρωμανός πρώτος εποίησε και τους Οίκους. Ως πηγές δε προς σύνθεση των Οίκων και των Κοντακίων χρησιμοποίησε τις βιογραφίες των μαρτύρων.

Ο διάσημος βυζαντινολόγος καθηγητής Κρουμβάχερ εξέδωσε στο Μόναχο πολλά ανέκδοτα άσματα του Ρωμανού και άλλων, από χειρόγραφα της βιβλιοθήκης της Μονής του αγίου Ιωάννου του Θεολόγου της Πάτμου. Υπό το όνομα «Κοντακάριον» βρέθηκε στην βιβλιοθήκη της Μόσχας ελληνική χειρόγραφη περγαμηνή, που περιέχει Κοντάκια και Οίκους για όλο τον ενιαυτό, αλλά όχι και όλα τα έργα του Ρωμανού. Ήδη δεν γνωρίζουμε τα περισσότερα Κοντάκια του Ρωμανού, γιατί αυτά αντικαταστάθηκαν από τους Κανόνες. Εν χρήσει όμως παρέμεινε ο περιώνυμος του Ρωμανού ύμνος εις την Γέννηση του Xριστoύ, του οποίου η πρώτη στρoφή απήρτισε το γνωστό Κοντάκιο των Χριστουγέννων και το οποίο μέχρι τον ΙΒ΄ αιώνα εψάλλετo κατ’ έτος σε επίσημα γεύματα από τους ενωμένους χορούς των λεγομένων Αγιοσοφιτών και Αποστολιτών. Η Εκκλησία μας γιορτάζει την μνήμη του Αγίου, την 1η Οκτωβρίου εκάστου έτους.